آیین و سنت های به یادگار مانده از نیاکان در هر دیاری ریشه در فرهنگ و باورداشت های مردمان داشته ، در تعامل و پیوند با فرهنگ ساکنان هر دیار به صورتهای مختلف به اجرا در می آیند.
یکی از سنن قدیمی شهر دیلم، که هنوز گذشت ایام و تغییر در شیوه های زندگی مانع از اجرای آن نشده است تحت عنوان مراسم « گره گشو» در شب ۱۵ رمضان، مقارن با شب میلاد کریم اهل بیت حضرت امام حسن مجتبی (ع)، برگزار می شود.
خانواده ها چند روز مانده به موعد برپایی این مراسم اقدام به تهیه و تدارک اقلام مورد نیاز بمنظور مشارکت در این آیین کرده، به فراخور شرایط و وضعیت معیشتی آجیل مخصوص و تنقلاتی نظیر گندم نخود، باقلای لپه برشته (بوداده)، کشمش، بادام، انجیر ، نقل و شکلات و سایر شیرینی جات را تهیه و به عنوان محتوای گره گشو مخلوط نموده، در ظرفی قرار می دهند تا در شب گره گشو بین کودکان و افراد مراجعه کننده توزیع کنند و این فرصت مناسبی برای کسبه و بخصوص خشکباری ها ست که کسب و کارشان رونقی چند روزه می یابد
از سوی دیگر هر خانواده برای فرزندان خود کیسه هایی از پارچه های رنگارنگ دوخته که نخی به آن متصل است و بچه ها آن ها را به گردن می اندازند و با نشاط و شادمانی پس از افطار، به صورت گروهی در کوچه ها حرکت می کنند، آنها به در خانه ها می روند و با خواندن اشعاری ویژه، از آنان، آجیل « گره گشو » درخواست می کنند، بچه ها هماهنگ و همنوا با همدیگر خواستار دریافت سهم خویش از گره گشو می شدند.( گره گشو سرتِ بشو—— گر گریعان)
یکی از اعضای خانواده، که ظرف پر از آجیل را در دست دارد یک مشت از آن آجیل در کیسه آنها می ریزد و بچه ها خوشحال و خندان روانه منزلی دیگر می شدند و غریو شادی بخش کودکانه در ساعات اجرای این آیین به گوش می رسد، اگر خانواده ای بنا به دلیلی آجیل مخصوص تهیه نکرده و یا محتوای گره گشویشان تمام شده بود و بچه ها از آنها بهره ای نمی برند، باهم چنین می خوانند : حونه گدا خیرشو ندا یعنی خانه ی گدا خیرش را به ما نداد.
در این میان آنچه مایه فخر فروشی کودکان نسبت به همدیگر می شد کیسه و انبان پرتر بود که نشانگر زرنگی و تقلای فرد مورد نظر در دست یافتن به سهم بیشتر بود.
مراسم گره گشو در بندر دیلم برغم سپری شدن ادوار و دهه های مختلف کماکان مورد توجه اهالی است و بخصوص خانواده هایی که صاحب نوزادی شده اند اهتمام بیشتری در این زمینه از خود نشان می دهند.
عدم تفکیک جنسیتی و فراهم بودن زمینه برای مشارکت دختران و پسران کم سن و سال و نوجوان یکی از مظاهر ویژه این آیین است ، بگونه ای که هر یک از ساکنان شهرستان دیلم در هر رده سنی خاطراتی از آیین مفرح گره گشو را در ذهنشان ثبت و ضبط کرده اند.
این آیین همچنین در برخی از کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس بخصوص در بین ساکنان شیعه این کشورها با عنوان «گرگیعان» یا «قرقیعان» برگزار می شود و از پوشش رسانه ای مناسبی نیز برخوردار است.
آیین گره گشو با اندک تفاوت هایی علاوه بر دیلم در برخی از شهرها و روستاهای استان بوشهر، خوزستان و هرمزگان نیز به صورت جسته گریخته مورد توجه اهالی قرار می گیرد.
