بخش عمده کارشکنی‌های فنی آمریکا در قبال برجام ممانعت از ایفای تعهدات فنی ایران و شرکای برجام بوده است. هرگونه استناد به گزارش‌های آژانس باید با در نظر گرفتن این رویکرد خصمانه آمریکای ترامپ در قبال برجام باید مد نظر قرار گیرد.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز جمعه ۱۶ خرداد ۱۳۹۹ در گزارشی که در اختیار کشورهای عضو شورای حکام قرار داده، اعلام کرد که ذخیره اورانیوم غنی شده ایران تقریبا به هشت برابر حد مجاز در برجام رسیده است. در این گزارش همچنین آمده است که ذخیره اورانیوم غنی شده ایران تا روز ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۹ به ۱۵۷۱.۶ کیلوگرم رسیده بود. این در حالی است که آژانس پیش از این میزان ذخیره اورانیوم غنی شده ایران تا روز ۳۰ بهمن ۱۳۹۸ را ۱۰۲۰.۹ کیلوگرم گزارش کرده بود.
ایران بر اساس توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ با گروه ۱+۵ اجازه ذخیره ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده را دارد. از سوی دیگر در برجام پیش بینی شده بود که ایران اجازه غنی‌سازی اورانیوم با غلظت بیش از ۳.۶۷ درصد را ندارد. این در حالی است که در گزارش روز جمعه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آمده است که ایران اکنون به غنی‌سازی اورانیوم تا سطح ۴.۵ درصد ادامه می‌دهد.
کاظم غریب‌آبادی، نماینده دائم ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی هم با اشاره به انتشار گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد راستی‌آزمایی اجرای برجام، گفته است: گزارش جدید آژانس در خصوص برجام، هم حاکی از تداوم فعالیتهای راستی‌آزمایی آژانس بوده و هم اقدامات ایران در اجرای تصمیمات خود مبنی بر تعلیق تعهدات برجامی را به تصویر می‌کشد.
به گفته غریب‌آبادی، گزارش اخیر آژانس در رابطه با تحولات فنی هسته‌ای به پیشرفت‌های زیر اشاره می‌کند:
ـ عبور تولید آب سنگین ایران از مرز ۱۳۰ تن و رسیدن به ۱۳۲.۶ تن؛
ـ استفاده از ماشین‌های جدید از جمله غنی سازی با ماشین‌های IR۴، IR۵، IR۶، IRs، IRs۶، IR۲m در خطوط تحقیق و توسعه؛
ـ غنی سازی اورانیوم تا سطح ۴.۵ درصد و فراتر از حد تعیین شده در برجام؛
ـ تولید ۱۵۷۱.۶ کیلوگرم اورانیوم غنی شده که ۵۵۰.۷ کیلوگرم بیشتر از گزارش ماه مارس بوده و ۱۳۵۶.۵ کیلوگرم آن نیز اورانیوم با غنای ۴.۵ درصد می‌باشد.
اعداد و ارقام مندرج در آخرین گزارش آژانس فاصله معنی‌داری با اعداد پیش بینی شده در برجام دارد. اعدادی که نتیجه ماه‌ها مذاکره سنگین نمایندگان ایران و ۱+۵ بوده است. اما این اعداد و ارقام یک سمت توافق برجام و به نوعی تعهدات ایران در برجام بوده است. سمت دیگر آن تحریم‌هایی بوده که قرار بود برچیده شوند و با کارشکنی‌های آمریکا نه تنها اعاده شدند بلکه تحریم‌های به مراتب بیشتری علیه ایران اعمال و همین امر تعادل این توافق را برهم زد.
دونالد ترامپ رییس‌جمهور آمریکا ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ و بعد از گذشت حدود دو سال و چهار ماه از امضای برجام خروج آمریکا از آن را اعلام کرد. از ۱۸ اردیبهشت ۹۷ تا ۱۸ اردیبهشت ۹۸ گفتوگوها و مذاکرات بین سایر اعضای باقی‌مانده در برجام و ایران به‌منظور تأمین منافع تهران در سطوح مختلف انجام شد که بعد از اینکه منجر به نتایج مطلوب نشد، شورای عالی امنیت ملی ۱۸ اردیبهشت ۹۸ و در اولین سالگرد خروج آمریکا از برجام، در این‌باره بیانیه‌ای صادر کرد.
در این بیانیه خطاب به کشورهای عضو برجام، با اشاره به اینکه جمهوری اسلامی ایران در طول یک سال گذشته و پس از خروج غیرقانونی ایالات متحده آمریکا از توافق برجام و نقض مصوبات شورای امنیت سازمان ملل متحد، نهایت خویشتن‌داری را از خود نشان داده و به‌درخواست دیگر اعضای برجام فرصت قابل‌توجهی در اختیار آنها قرار داده است، تأکید شده است: جمهوری اسلامی ایران در راستای صیانت از امنیت و منافع ملی مردم ایران، و در اعمال حقوق خود مندرج در بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام، از امروز ۱۸ اردیبهشت ۹۸ برخی اقدامات خود در توافق برجام را متوقف می‌کند.
جمهوری اسلامی ایران طی هشت ماه گام‌های کاهش تعهدات برجامی خود را آغاز کرد و دی‌ماه سال گذشته گام نهایی را با توقف تمامی محدودیت‌های عملیاتی برداشت.
دونالد ترامپ با اعاده تحریم‌های هسته‌ای که طبق برجام تعلیق شده بودند، عملا ایران و سایر شرکای برجام را در موضعی قرار داد که نتیجه آن لاجرم نقض برجام به ویژه تعهدات هسته‌ای آن باشد. در واقع آمریکا با ابزارهای سیاسی و تنبیهات اقتصادی درصدد آن است تا امکان ایفای تعهدات فنی را از ایران و سایر شرکای برجام بگیرد. آژانس به عنوان یک نهاد فنی مشاهداتش را به اعضا اعلام می‌کند و آمریکا از این داده‌ها بهره‌برداری سیاسی می‌کند.
البته بهره‌برداری سیاسی آمریکا از مسائل فنی و حقوقی در زمینه برنامه هسته‌ای ایران مسبوق به سابقه بوده است. با این حال امروز ناظران مسائل بین‌الملل به خوبی واقف هستند که عبور ایران از تعهدات مندرج در برجام در نتیجه کارشکنی‌های آمریکا و لغو معافیت‌های هسته‌ای ایران بوده است. از سوی دیگر، اجرای این تعهدت منوط به نقش‌آفرینی سایر شرکای برجام است که قرار بوده آب سنگین یا اورانیوم تولیدی ایران را خریداری کنند تا ذخایر ایران از حد پیش‌بینی شده در برجام فراتر نرود.
در هر صورت، مسیری که آمریکا انتخاب کرده نتیجه‌ای جز باخت برای همه بازیگران ذی نفع در توافق برجام ندارد. درست است که ایران کماکان تحت تحریم‌های ظالمانه است و با مشکلات عدیده‌ای است و پنجه نرم می‌کند اما برنامه هسته‌ای ایران کماکان زنده و پویا به مسیر رشد و توسعه خود ادامه می‌دهد. اعداد و ارقام فنی که مبنای مذاکرات غربی‌ها با ایران بوده به هم خورده از این بابت زمان به نفع برهم‌زنندگان برجام نیست.
ایران هنوز تمایل دارد و حاضر است به تعهدات خود بازگردد البته در صورتی که حقوقی که بر اساس برجام باید به‌آن دست می یافت، تامین شود.
نکته قابل تامل اینکه رویکرد دو، سه سال اخیر آمریکا و شرکای غربی برجام باعث بی‌اعتمادی عمیق و گسترده به آنها شده است و زمینه دستیابی به هر گونه توافق محتمل در آینده را زیر سوال برده است این امر بنیادها و مبانی نظام عدم اشاعه و توافقات ذیل آن را تخریب کرده است.
در هر صورت اکنون هم راه بازگشت به تعهدات باز است و هم تداوم مسیر موجود. باید دید آمریکا و شرکای برجام چه مسیری را انتخاب می کنند. ایران تابستان داغ و زمستان سخت آمریکا را پشت سرگذاشت و در مقابله با کرونا هم با توجه به امکانات وابزارهایی که داشت موفق ظاهر شود و برای حرکت در هر دو مسیر آماده است.
