مجید احمدی
معاون سواد آموزی اداره کل آموزش و پرورش فارس
سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد، تعریف جدیدی از باسوادی ارائه داده است.شاید برایتان جالب باشد که بدانید مفهوم سواد در قرن گذشته، تغییرات بسیاری کرده است و این چهارمین تعریف سواد است که توسط یونسکو به‌صورت رسمی اعلام میشود. به‌طور خلاصه و طبق این تعریف، باسواد کسی است که بتواند از خوانده‌ها و دانسته‌های خود تغییری در زندگی خود ایجاد کند.با تعریف جدیدی که یونسکو ارائه داده باسوادی توانایی «تغییر» است و باسواد کسی است که بتواند با آموخته‌هایش، تغییری در زندگی خود ایجاد کند.در ادامه و بعد از مروری کوتاه بر تعاریف سواد از ابتدا تا امروز، نکاتی درباره ایجاد تغییر در زندگی بر اساس دانسته‌ها و راهکارهای دست‌یابی به این مهم، مطرح خواهیم کرد.
*اولین تعریف از سواد:
توانایی خواندن و نوشتن، اولین تعریفی که از سواد در اوایل قرن بیستم ارائه شد، صرفاً به توانایی خواندن و نوشتن زبان مادری معطوف بود. طبق این تعریف، فردی باسواد محسوب می‌شد که توانایی خواندن و نوشتن زبان مادری خود را داشته باشد.
*دومین تعریف از سواد:
اضافه شدن یادگرفتن رایانه و یک زبان خارجی
در اواخر قرن بیستم، سازمان ملل تعریف دومی از سواد را ارائه کرد. در این تعریف جدید، علاوه بر توانایی خواندن و نوشتن زبان مادری، توانایی استفاده از رایانه و یاد داشتن یک زبان خارجی هم اضافه شد. بدین ترتیب به افرادی که توان خواندن و نوشتن، استفاده از رایانه و صحبت و درک مطلب به یک زبان خارجی را داشتند، باسواد گفته شد.قاعدتاً طبق این تعریف بسیاری از دانشجویان و دانش آموختگان دانشگاهی کشور ما بی‌سواد محسوب می‌شوند چون دانش زبان خارجی بیشتر افراد کم است.
*سومین تعریف از سواد:
سازمان ملل در دهه دوم قرن ۲۱، بازهم در مفهوم سواد تغییر ایجاد کرد. در این تعریف سوم کلاً ماهیت سواد تغییر یافت.مهارتهایی اعلام شد که داشتن این تواناییها و مهارتها مصداق باسواد بودن قرار گرفت.بدین ترتیب شخصی که در یک رشته دانشگاهی موفق به دریافت مدرک دکترا میشود، حدود ۵ درصد باسواد است.این مهارتها عبارت‌اند از:
سواد عاطفی:توانایی برقراری روابط عاطفی با خانواده و دوستان
سواد ارتباطی:توانایی برقراری ارتباط مناسب با دیگران و دانستن آداب اجتماعی
سواد مالی:توانایی مدیریت مالی خانواده،دانستن روشهای پس‌انداز و توازن دخل‌وخرج
سواد رسانه‌ای:اینکه فرد بداند کدام رسانه معتبر و کدام نامعتبر است.
سواد تربیتی:توانایی تربیت فرزندان به نحو شایسته
سواد رایانه‌ای:دانستن مهارت‌های راهبری رایانه
سواد سلامتی:دانستن اطلاعات مهم درباره تغذیه سالم و کنترل بیماری‌ها
سواد نژادی و قومی:شناخت نژادها و قومیتها بر اساس احترام و تبعیض نگذاشتن.
سواد بوم‌شناختی:دانستن راههای حفاظت از محیط زیست
سواد تحلیلی:توانایی شناخت، ارزیابی و تحلیل نظریه های مختلف و ایجاد استدلال‌های منطقی بدون تعصب و پیش‌فرض
سواد انرژی:توانایی مدیریت مصرف انرژی
سواد علمی:علاوه بر سواد دانشگاهی، توانایی بحث یا حل‌وفصل مسائل با راهکارهای علمی و عقلانی مناسب
ازآنجاکه باسواد بودن به یادگیری این مهارتها وابسته شد، قاعدتاً سیستم آموزشی کشورها هم باید متناسب با این مهارتها تغییر رویه می‌داد که متأسفانه فعلاً سیستم آموزشی کشور ما، هنوز هیچ تغییری درزمینه آموزش مهارت‌های ذکر شده نکرده است.
*جدیدترین تعریف از سواد:
علم با عمل معنا میشود.با این‌حال و به‌تازگی «یونسکو» یک بار دیگر در تعریف سواد تغییر ایجاد کرد.در این تعریف جدید،توانایی ایجاد تغییر، ملاک باسوادی قرار گرفته است یعنی شخصی باسواد تلقی میشود که بتواند با استفاده از خوانده‌ها و آموخته‌های خود، تغییری در زندگی خود ایجاد کند. درواقع این تعریف مکمل تعریف قبلی است زیرا صرفاً دانستن یک موضوع به معنای عمل به آن نیست. درصورتی‌که مهارتها و دانش‌آموخته شده باعث ایجاد تغییر معنادار در زندگی شود، آنگاه می‌توان گفت این فرد انسانی باسواد است.اما سواد آموزی بر اساس ماموریت محوله سازمانی به نهضت سوادآموزی به فرآیند سازمان یافته توانمند سازی بزرگسالان بی سواد و کم سواد جامعه از طریق ایجاد تثبیت مهارت های نوشتن ،خواندن ،حساب کردن و روخوانی قرآن کریم و کاربست آن دز زندگی فردی و خانوادگی و اجتماعی بمنظور تعالی و تکامل افراد و کسب شایستگی های لازم در پیمودن مراتب حیات طیبه است.
